Bir ülkede ekonominin gelişmesi ve çevrenin korunması enerji üretimi ve kullanımı ile doğrudan bağlantılıdır. Enerjinin yeterli miktarda, tasarrufla, az maliyetle, güvenilir şekilde, doğayı ve sağlığı koruyacak durumda üretilip tüketilmesi hem bireyleri hem de ülkeyi etkilemektedir. Uygun koşulların sağlanması ise ancak enerji verimliliğinin sağlanması ile mümkündür. Enerji verimliliği, binalardaki temel yaşam standartlarını korumayı, endüstriyel kuruluşlarda ise üretim-hizmet kalitesinin ve ayrıca üretim miktarının düşürülmeden birim başına düşen enerji tüketiminin azaltılmasını amaçlamaktadır. Enerji verimliliğinin diğer amacı ise yoksullukla ve iklim değişikliği ile mücadele etmektir. Bu amaç kapsamında 21. yüzyılda birçok ülke uluslararası sözleşmeler, kanunlar ve yönetmelikle bağlayıcı düzenlemeler yapmış kamu düzenine, şehir planlamasını, sanayi kuruluşlarına, konutlara ilişkin ilkeler belirlemiştir.
Enerji verimliliği düzenlemeleri yaşanır bir çevre, sürdürülebilir enerji kullanımı, doğal felaketlerin ve kazaların önlenmesi gibi birçok amaca hizmet etmektedir. Ülkemizde 2007 yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Kanunu enerji verimliliği hususundaki temel prensipleri belirlemiştir. Kanuna uygun ek yönetmeliklerle ilgili idari kuruluşlar yetkilendirilmiş, ilgili şartlar düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra 2018 yılında yürürlüğe giren Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı ile Türkiye’de ilk enerji verimliliği eylem planı oluşturulmuştur. Bu planda 6 farklı sektörde 55 farklı eylemin hayata geçirilmesi amaçlanmış enerji tasarrufu hakkında plan ve projeler ortaya konmuştur. Bu yazımızda enerji verimliliği kanununun temel prensiplerinden ve ilgili olan yasal mevzuatlardan bahsedeceğiz. Enerji verimliliği kanun ve yasal mevzuatlarına uygun imar ve üretim planları için yetkili bağımsız kuruluşlardan ve meslek erbaplarından danışmanlık hizmeti ya da projelendirme hizmeti alabilirsiniz.
Enerji Verimliliği Kanunu
Enerji verimliliği kanunu enerjinin etkin kullanımının sağlanması, enerji tasarrufunun sağlanması ve israfının önlenmesi, enerjinin mali yükünün azaltılması, çevrenin ve doğanın korunması, enerji kaynaklarının korunması ve verimliliklerinin artırılması üzerine hazırlanmış kanundur.
İlgili kanun 2007 yılında yürürlüğe girmiştir ve uygulanması zorunludur. Enerji verimliliği kanunu enerjinin iletim, dağıtım, üretim ve tüketim aşamalarını düzenlemektedir. Bu sebeple enerji, üreticisini de tüketicisi ile birlikte üretim ve tüketim aşamalarında aracı rol üstlenen her kişi ve kurumu ilgilendirmektedir. Kanun enerjinin kullanımına dair tüm yapı ve aşamaları düzenlemekle birlikte eğitim, bilinçlendirme, sertifika verme gibi faaliyetleri de düzenler.
Kanuna uygun olmayan yapı, faaliyetler için idari cezalar öngörülmüştür. Yetki iptali, para cezası, bina ve endüstri kuruluşunun kullanıma kapatılması gibi birçok yaptırım bulunmaktadır.
Enerji verimliliği kanunun uygulanmasında farklı yönetmelikler de etkilidir. Farklı alanlarda kanuna uygun ek yönetmelikler hazırlanarak bina ve enerji hususlarında standartlar korunmaya çalışılmıştır. Kanun ve yönetmelikler belediye, bakanlık ve ilgili dairelere yetkilendirme yaparak denetim, önlem ve para cezası gibi yaptırımları öngörmüştür.
Enerji Verimliliğinde Yasal Mevzuatlar
Enerji verimliliğinde yasal mevzuatlar birbiriyle ilgili farklı yönetmeliklerce hazırlanmıştır ve bu yönetmeliklerde uyulması gereken standartlar ayrıca belirtilmiştir. Yönetmelik ve standartlar Avrupa Birliği ve Türk standartlarını birlikte ele alan esaslardan oluşmaktadır. Mevzuatlar mimari tasarım, mekanik tasarım, ısıtma sistemleri, ısı yalıtım sistemleri, dış cephe, iç cephe, binanın konumu gibi birçok faktörü düzenler ve birçok faktörü göz önünde bulundurur.
Yönetmeliklerin amacı enerji verimliliğini ve tasarrufu artırmanın yanı sıra çevrenin korunmasını sağlamak ve enerji maliyet yükünü azaltmaktır.
Aşağıda sıraladığımız yönetmelikler enerji verimliliğine dair temel yönetmelikler olmakla birlikte yönetmeliklerin içinde de geçen ek standartlar bulunmaktadır. Bu yönetmelikler ilgili idareler, bina sahipleri, mühendisler, enerji üreticileri, danışmanlık veren bağımsız kuruluşlar için bağlayıcıdır.
Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği
Binalarda ısı yalıtım yönetmeliği Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği ve Binalarda Isı Yalıtım Yönetmeliklerinde ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bu yönetmelikler çevrenin korunması, enerji verimliliğin artırılması ve enerji tasarrufu gibi amaçlar üzerine kurulmuş ve yeni yapılacak ya da yenilenecek olan binalar için maddi ve şekli şartlar düzenlemiştir.
Yönetmelik hükümlerince Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında yapılan binalara ısı yalıtım zorunluluğu getirilmiştir. Yalıtım şartlarının nasıl olacağı ülkede 4 farklı bölge belirlenerek düzenlenmiştir. Ayrılan 4 farklı bölgenin standartları TS 825 standartları kapsamında belediyelerin onayı ile sağlanmaktadır. Bu yönetmeliğe göre yapı ruhsat alım aşamalarında yetkili makine mühendisi tarafından hazırlanan ısı yalıtım projeleri ilgili idarelere sunulmalıdır. Projeler ancak idarelerce onaylandığında yapı ruhsatı alınabilir ve imara başlanabilir. Bunun yanı sıra esaslı tamir ve tadillerde de aynı yönetmelik hükümleri uygulanır.
Isı yalıtım projelerinde istenen belgeler şunlardır:
- Yıllık ısıtma enerjisinin TS 825 uyarınca bildirilen tablolarda belirtilen sınır değerlerden büyük olmadığını gösteren Binanın Özgül Isı Kaybı ve Yıllık Isıtma Enerjisi İhtiyacı çizelgeleri.
- Konut dışı amaçla kullanılan binalarda binanın farklı bölümleri arasındaki sıcaklık farkını gösteren belge. Eğer sıcaklık farkı 4K’nın üzerindeyse bölümlerin sınırlarını gösteren şematik çizimler ve bölümlerin sıcaklık değerlerinin gösterimi.
- Isı kaybeden yüzeylerde dış duvar, tavan, taban, gibi alanlarda kullanılan malzemeler ve bu malzemelere ait içerik-biçim bilgileri.
- Pencerelerdeki cam ve çerçevelerin hava değişim sayısı.
- Binanın ısı kaybeden yüzeylerinde oluşabilecek yoğuşmanın tahkiki.
- Dış yüzeyde bulunan tüm betonarme elemanlar.
Isı yalıtım prensipleri:
- Isı yalıtım yönetmeliklerinin temel prensibi enerji verimliliğini, enerji tasarrufunu ve çevre dostu imarı mevcut kılmaktır.
Yönetmelikle belirlenmiş şart ve yönlendirmelerin temel amacı ısı köprülerinin oluşmasını önlemek ve gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamaktır. - Teknolojik gelişmelere göre kullanılacak malzemelerin standartları değişebilir ya da yenilebilir.
Bina ısı yalıtımına dair yönetmeliklerin kapsamı dış cephe, kazan dairesi, baca, kalorifer, doğalgaz gibi birçok etmeni göz önünde bulundurmakta ve düzenlemektedir
Kazan daireleri: Kazan daireleri yakıt cinsine göre boyutlandırılmalı ve binanın içine ve dışına açılan iki ayrı kapıya sahip olmalıdır. Yakıt türüne göre havalandırma tesisatı kurulmuş olmalı ve egzoz birikimi önlenmelidir. Hava emiş menfezi sıvı ve katı yakıtlara göre ayrı ayrı incelenmektedir.
Bacalar: Yönetmeliğe göre her kazan için ayrı baca bulunmalıdır ve bacalara şofben, kalorifer, kombi gibi cihazların bağlantısının yapılması yasaktır. Isıya ve yoğuşmaya dayanıklı malzemeler kullanılmalı, bacaların en altında temizleme kapağı bulunmalıdır. Eğer gaz yakıtı kullanılıyorsa temizleme kapağının yanı sıra drenaj düzenlemeleri de yapılmalıdır. Yönetmelik bacaların dik yapılması gerektiğini mümkün değilse en az 60 derece eğimli olması gerektiğini söylemektedir. Baca yalıtım malzemelerinde TS 901 hükümlerine uygun malzeme kullanımı gerekmektedir.
Radyatörler: Binanın dış duvarlarına monte edilen radyatörlerde yansıtıcı levha veya filmle kaplanmış olan yalıtım panelleri bulunmalıdır.
Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik
Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik; enerjinin etkin kullanılması, maliyetlerin ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması, enerji tasarrufunun sağlanması ve israfın önlenmesi, çevrenin korunması gibi amaçlarla düzenlenmiştir.
Bu yönetmelik kapsam yönünden epey geniştir. Enerjinin üretimi, iletimi, dağıtımı ve depolanmasına dair prosedürlerin yanı sıra enerji verimliliğine yönelik hizmet ve çalışmaları, bu çalışmaları yapacak olan üniversite, meslek odası ve danışmanlık yapan şirketlerin yetkilerini, yöntemlerin uygulanmasını, yönetim birimlerinin ve yöneticilerin sorumluluk ve yetkilerini, eğitim ve sertifikaların faaliyetlerini, etüt ve projeleri, projelerin desteklerini ve gönüllü uygulamalarını, talep tarafı yönetimini düzenlemektedir.
Yönetmeliğin önerdiği önlemler şunlardır:
Enerji yönetimine dair hedef ve öncelikler belirlenerek enerji politikaları oluşturulmalıdır.
Enerji yönetim birimlerinin ve enerji yöneticilerinin görev, yetki ve sorumlulukları tanımlanmalı yazılı kurallar halinde yayımlanmalıdır. Çalışan ve ilgili kişiler haberdar edilmelidir.
Tüketim alışkanlıklarının iyileştirilmesi, bilinçsiz kullanımın azaltılması için önlem alınmalı, tanıtım yapılmalı ve eğitimler düzenlenmelidir.
Enerji tüketen sistem ve ekipmanların tadilatlarının nasıl yapılacağı belirlenmelidir.
Enerji tüketim araçlarının verimlilikleri izlenmeli bakım, onarım ve kalibrasyonlarının zamanında yapılması.
Enerji tüketiminin maliyetlerine dair rapor hazırlanması.
İyileştirici önerilerin hazırlanması.
Alternatif yakıtların, kullanımların araştırılması.
Çevreye zararlı enerji tüketimi ve salınımların önlenmesi.
Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği
Binalarda Enerji Performansı yönetmeliği hem mevcut binalarda hem de yeni yapılacak binalarda enerji kullanımını ilgilendiren tüm konularda enerji kimlik belgesinin hazırlanmasını ve uygulanmasını konu alır. Hesaplama yöntemleri, standartlar, asgari performans kriterleri bu yönetmelikçe belirlenir. Denetim, faaliyet ve yetkilendirmeler de aynı yönetmelikle yapılır. Bu yönetmelikte ısı yalıtım yönetmelikleri ve TS 825, TS 3419, TS EN 14336, EN 15193, TS EN 12975-1 ve TS 3817 esas alınmakta, binalar Avrupa Birliği standartlarına uygun hale getirilmeye çalışılmaktadır.
Yönetmeliğin ilkeleri gereğince:
Yönetmelik tarafından belirlenen şartlara uygun olmayan bina ve tadilat projelerine ruhsat-izin verilmez.
Onaylanan projeye uygun yapılmayan bina ve tadilatlar tespit edildiğinde bina, yönetmelik şartlarına uygun hale getirilinceye kadar kullanıma kapatılır.
Yönetmelik Türk standartlarının yanı sıra Avrupa standartlarını esas almaktadır. Yönetmelikte belirtilmeyen hallerde bu standartları esas alan diğer yönetmeliklere bakılabilmektedir.
Tereddütlü durumlarda bakanlık görüşü alınır.
Isı yalıtım, ısıtma sistemi, kazan değişikliği, ferdi-merkezi ısıtma sistemlerinin dönüşümü soğutma sistemlerinin kurulumu, kojenerasyon sistem kurulumu, yenilenebilir enerji sistemi ve bunların tadilatı konusunda bu yönetmeliğin esasları baz alınır.
Enerji Verimliliği Zorunlu mu?
Enerji verimliliği Avrupa ve Türk standartları gereğince zorunludur. Bu zorunluluklar endüstri kuruluşları, enerji üreticileri, enerji transferi, enerji tüketimi, bina yapımı ve esaslı tadilatı için ayrı ayrı düzenlenmiştir ve üretimden tüketime tüm aşamalar enerji verimliliği kanunu çerçevesindedir. Kanun ve yönetmelikler verimliliğin artırılması gibi birçok pozitif amacın yanı sıra kaza ve felaketlerin önlenmesi, hukuka aykırı yapı ve enerji kullanımın engellenmesi gibi kamu düzenine dair amaçlar da içermektedir.
Enerji Verimliliği Yasal Dayanağı Nedir?
Enerji verimliliğin yasal dayanağı 2007 yılında yürürlüğe girmiş olan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunudur. Enerji verimliliği kanunu, TBMM tarafından yani yasama organı tarafından hazırlanmış bir kanundur. Yasama yetkisi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından verildiğinden kanununun öncelikli dayanağı anayasa olmaktadır.
Bunların yanı sıra enerji verimliliği hususunda hazırlanmış yönetmelikler 5627 sayılı kanuna dayanmaktadır. Yönetmelikler Cumhurbaşkanı Kararnameleri ile çıkarılmıştır yani yürütme organının düzenleyici işlemleri ile ortaya çıkmıştır. Bu yetki de yine anayasadan gelmektedir. Bakanlık gibi yürütme organına bağlı olan idarelerin yetki alanına giren yönetmelikler Cumhurbaşkanı kararnameleri ile yasamanın yaptığı kanuna dayanmak şartı ile hazırlanabilmektedir. O halde söylenebilir ki yönetmelikler kanuna, kanun ise anayasaya dayandığından yasal dayanak yine anayasadır.
Enerji verimliliği kanun ve yönetmeliklerinin bir başka dayanağı ise Avrupa standartlarıdır, bu standartlara uyum kararları yapılan uluslararası sözleşmeler üzerine alınmaktadır. Enerji verimliliği yasal düzenlemelerin bir başka dayanağı uluslararası sözleşmelerdir.
Enerji Verimliliği Hangi Standarda Girer?
Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde enerji kullanımı, üretimi ve bunların gerçekleştirildiği bina ve kurumlara dair kanun ve yönetmelikler, esasların Türk ve Avrupa standartlarına uygun olarak hazırlandığını söylemektedir.
Yönetmelikte belirtilen şartlar Türk ve Avrupa standartlarına uygun olmakla birlikte, belirtilmeyen ya da tereddüde düşülen hususlarda yine Türk ve Avrupa güncel standartları esas alınarak karar verilmektedir. Enerji Verimliliği hakkındaki tüm esas ve zorunluluklar Avrupa Birliği standartlarına uygundur.
