Sürdürülebilirliğe Mavi Ekonomi ile Açılan Yelken: Türkiye’nin Potansiyelini Açığa Çıkarmak

Sailing Towards Sustainability via Blue Economy: Unlocking Türkiye’s Potential

Rapor
10 dakikalık okuma
24 Haziran 2024

Kıyı şeridine sahip ülkelerin, okyanus ve denizlere olan erişimleri nedeniyle kara ülkelerine göre sosyoekonomik olarak daha avantajlı konumda yer aldığını söylemek mümkündür. Okyanus ve denizler, deniz canlıları için bir yaşam alanı sağlamanın ötesinde toplumların genel refahına ve ekonomik refahına da katkı sağlar. Günümüzde giderek daha fazla önem kazanan bir kavram olan Mavi Ekonomi, okyanus ve denizlerle ilişkili ekonomik faaliyetler konusunda bütüncül ve sürdürülebilir bir yaklaşımı temsil ediyor. Bu yaklaşımın sonucu olarak, Mavi Ekonomi, ülkelerin kıyı bölgelerindeki deniz kaynaklarının potansiyelini açığa çıkarırken uzun vadeli çevresel sürdürülebilirliği ve kapsayıcı ekonomik büyümeyi hedefliyor.

"Sürdürülebilirliğe Mavi Ekonomi ile Açılan Yelken: Türkiye’nin Potansiyelini Açığa Çıkarmak" raporumuzda, Mavi Ekonomi kavramını ele alıyor ve Türkiye'deki potansiyelini inceliyoruz. Sürdürülebilir uygulamaları teşvik eden küresel inisiyatifleri değerlendiriyor ve çeşitli ülkelerde öne çıkan uygulamaları ele alıyoruz.

Mavi Ekonomi: Nasıl Tanımlıyoruz?

Mavi ekonomi, okyanus ve deniz tabanlı ekonomik faaliyetlere bütüncül ve sürdürülebilir bir yaklaşım olarak tanımlanıyor. Ülkelerin deniz kaynaklarına ilişkin potansiyellerini açığa çıkaran mavi ekonomi aynı zamanda uzun vadeli çevresel sürdürülebilirliği sağlamak ve kapsayıcı ekonomik büyümeyi desteklemek anlamına da geliyor.

Mevcut Sektörler

Canlı Deniz Kaynakları: Sürdürülebilir balıkçılık uygulamaları, su ürünleri yetiştiriciliği ve deniz koruma girişimleri
Canlı Olmayan Deniz Kaynakları: Sorumlu derin deniz madenciliği uygulamaları, sürdürülebilir mineral ve metal çıkarma işlemleri
Deniz Üstü Yenilenebilir Enerji: Açık deniz rüzgar türbinleri ve yüzen güneş panelleri kurulumu
Liman Faaliyetleri: Çevre dostu liman altyapısı çalışmaları, lojistik optimizasyonu ile emisyonların azaltılması
Gemi İnşası ve Onarımı: Gemi yapım ve onarım süreçlerinde yeşil teknolojiler ve döngüsel yöntemler kullanma
Deniz Taşımacılığı: Düşük emisyonlu gemilere geçiş yapma ve liman elektrifikasyonuna yatırım
Kıyı Turizmi: Çevre dostu eko-turizm uygulamalarını teşvik etme

Gelişmekte Olan Sektörler

Okyanus Enerjisi: Dalga, gelgit ve termal enerjiyi kullanarak elektrik üretme
Mavi Biyoteknoloji: Deniz organizmalarından elde edilen ilaçlar, biyomalzemeler ve enzimler geliştirirken ekosistem korumasını sağlama
Tuzdan Arındırma: Enerji verimli tuzdan arındırma teknolojilerini uygulama ve çevresel etkiyi en aza indirme
Deniz Savunma, Güvenlik ve Gözetim: Yenilenebilir enerjiyle çalışan gözetim sistemleri gibi sürdürülebilir deniz güvenlik önlemlerini kullanma
Araştırma ve İnovasyon: Çevresel zorluklar için çözümler geliştirmek amacıyla sürdürülebilir deniz araştırmaları ve inovasyona yatırım yapma
Altyapı: Yeşil limanlar ve yenilenebilir enerji tesisi kurulumları gibi sürdürülebilir kıyı altyapıları inşa etme

Üç Tarafı Denizlerle Çevrili Türkiye’nin Mavi Ekonomi Görünümü

Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz boyunca uzanan uzun bir kıyı şeridine sahip olan Türkiye, Mavi Ekonomi kapsamında önemli bir potansiyel taşıyor. Zengin deniz kaynaklarıyla Türkiye, deniz taşımacılığı, kıyı turizmi, su ürünleri yetiştiriciliği, deniz üstü enerjisi (offshore), deniz biyoteknolojisi ve sürdürülebilir balıkçılık gibi çeşitli sektörlerde kıyılardaki sosyoekonomik kalkınma için belirgin fırsatlara sahip. Bu sektörlerdeki gelişim, yalnızca ekonomik büyümeyi desteklemekle kalmaz aynı zamanda çevresel sürdürülebilirliği teşvik edebilir, sorumlu kaynak yönetimine ve kıyı ekosistemlerinin korunmasına katkıda bulunabilir.

Daha fazlası için

Mavi Ekonomiyi Destekleyen Önemli İnisiyatifler

Mavi Finans İnisiyatifleri

Mavi finans, okyanuslar, denizler ve kıyı bölgeleriyle ilgili sürdürülebilir ekonomik faaliyetleri desteklemek üzere özel olarak tasarlanmış finansal mekanizmaları, araçları ve yatırımları ifade ediyor. Dolayısıyla mavi finans, deniz kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanımını teşvik etmeyi, denizle ilgili endüstrilerin büyümesini desteklemeyi ve kirlilik ve iklim değişikliği gibi çevresel etkisi yüksek sorunları mavi ekonomi kapsamında değerlendirilebilecek sektörlerde ele almaya yönelik bir dizi finansal aracı kapsıyor.

Mavi İstihdam İnisiyatifleri

Mavi finans desteği ile hayata geçirilecek yatırım ve uygulamalar, gelişen mavi ekonomi sektörleri ile istihdama da katkı sağlama potansiyeline sahip. Artan finansman fırsatları ve ekonomik aktivitelerin desteklenmesi ile kıyı bölgelerinde mavi sektörel dönüşümün genişlemesine bağlı olarak kıyı bölgelerinde “mavi iş” fırsatlarının yaratılması kaçınılmaz. Mavi ekonomi tanımına göre, mavi işler, deniz alanlarına tehdit oluşturan çevresel riskleri veya kıyı kirliliğini azaltmaya aktif olarak katkıda bulunan istihdam Mavi finans desteği ile hayata geçirilecek yatırım ve uygulamalar, gelişen mavi ekonomi sektörleri ile istihdama da katkı sağlama potansiyeline sahip. Artan finansman fırsatları ve ekonomik aktivitelerin desteklenmesi ile kıyı bölgelerinde mavi sektörel dönüşümün genişlemesine bağlı olarak kıyı bölgelerinde “mavi iş” fırsatlarının yaratılması kaçınılmaz. Mavi ekonomi tanımına göre, mavi işler, deniz alanlarına tehdit oluşturan çevresel riskleri veya kıyı kirliliğini azaltmaya aktif olarak katkıda bulunan istihdam fırsatları olarak tanımlanıyor. Alternatif olarak, mavi işler, deniz ekosistemlerinde mevcut çevresel sorunları doğrudan kötüleştirmeyen rolleri de kapsayabiliyor.

Daha fazlası için

Türkiye’de Mavi Ekonomi İnisiyatifleri

Türkiye'de öne çıkan mavi ekonomi inisiyatifleri şu şekilde sıralanabilir;

2053 Sürdürülebilir Mavi Ekonomi Eylem Planı ile deniz ekosistemlerinin korunmasının sağlanması.

Türkiye kıyı şeridinde atık yönetimi ve geri dönüşüm faaliyetlerini desteklemek için Sıfır Atık Yönetim Sistemi Uygulama Kılavuzu’nun yayınlanması.

Dünya Bankası tarafından desteklenen Karadeniz'in Mavileştirilmesi Projesi (BBSEA) kapsamında PwC Türkiye tarafından yürütülen "Kirliliği Azaltmak İçin Mavi Ekonomi İstihdam Programı”na ilişkin çalışmanın (Blue Economy Jobs Program for Pollution Reduction Study) gerçekleştirilmesi.

Daha fazlası için

Mavi Ekonomiyi Geliştirmek: Başarılı Uygulama Örnekleri

Mavi ekonomi kapsamında okyanuslarda ve denizlerde gerçekleştirilen ekonomik faaliyetler, deniz ekosistemleri üzerindeki doğrudan etkileri (örneğin plastik kirliliği ve katı atıklara bağlı ekolojik bozulma) ile sektörlerde dönüşüm ihtiyacını doğuruyor. Bu nedenle, çevresel açıdan duyarlı uygulamaların hayata geçirilmesi ve ekonomik faaliyetlerin sürdürülebilir hale getirilmesi bu sektörler için kritik önem taşıyor. Mavi ekonomi uygulamaları, ekonomik faaliyetlerin gerçekleştirilme biçimini ve yöntemlerini değiştirdiği için, okyanus ve denizlerle ilişkili sektörlerde coğrafi ve ekonomik koşullara bağlı olarak çeşitlilik gösteriyor. Aşağıda, sektörel dönüşüm için bazı ülke inisiyatifleri başarılı uygulamalar olarak özetleniyor.

Portekiz:

Portekiz, mavi ekonomiye olan ulusal taahhüdünü, 2013-2020 Okyanus Stratejisi ile ortaya koyarak bu konuda öncü bir ülke konumunda bulunuyor. Bu strateji, okyanus kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını ve korunmasını teşvik etmeyi amaçlıyor. Strateji dört ana alana odaklanıyor: bilgi ve inovasyon, rekabetçilik, çevresel sürdürülebilirlik ve yönetişim.

Endonezya:

Mavi ekonomi konusunda öncü bir ülke olan Endonezya, deniz ve balıkçılık endüstrilerini geliştirmek amacıyla ekonomik büyüme ve çevre korumasını bütünleştiren kapsamlı politikalar benimseyerek bölgesel kalkınmayı teşvik ediyor ve temiz üretim ile yenilikçi yatırımları destekliyor.

Maldivler:

Kıyı şeridini korumak ve büyüyen mavi ekonomisini desteklemek amacıyla Maldivler Çevre Bakanlığı, Dünya Bankası'nın desteğiyle Kıyı Koruma Projeleri yürütüyor. Bu inisiyatifler, deniz biyolojik çeşitliliği ve erozyon önleme açısından hayati öneme sahip mercan resiflerini ve kıyı sulak alanlarını korumaya odaklanıyor.

Türkiye'de Mavi Ekonomiyi Geliştirebilecek Temel Adımlar

Mavi ekonomi içinde sürdürülebilir uygulamaları teşvik eden entegre düzenlemeler ve politikaların hayata geçirilmesi öncelikli önem taşıyor. Bu düzenlemelerin, farklı kıyı bölgelerindeki belirgin ekonomik faaliyetler için kaynak yönetimi, kirlilik kontrolü ve ekosistem korumasına yönelik net yönergeleri içermesi uzun vadeli işlerlik açısından önemli.

Uluslararası kuruluşlar, komşu ülkeler ve bölgesel inisiyatiflerle iş birlikleri yapılarak iyi uygulama örneklerinin paylaşılması, kıyı temizliği ve koruma faaliyetleri konusunda bilgi aktarımının sağlanması ve ortak deniz kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminin teşvik edilmesi önemli bir konu. Böylece uluslararası fon sağlayıcıların sürdürülebilir mavi ekonomik kalkınma için sağladığı fonların etkin dağılımı sağlanabilir. Bu alanlardaki iş birlikleri, Türkiye'nin mavi ekonomi alanında sorumlu bir küresel oyuncu olarak da konumunu güçlendirecektir.

Kamu, özel sektör ve akademi arasında iş birliğinin güçlendirilmesi de Türkiye'nin sürdürülebilir kalkınma hedefleri için yeşil ekonomide olduğu kadar mavi ekonomi için de önem arz ediyor. Bu gibi, iş birlikleri, bilgi birikiminin aktarımı, yenilikçi teknoloji gibi odak alanları ve karma finansman mekanizmaları ile mavi ekonominin gelişimini destekleyecektir.

Sivil Toplum Kuruluşları, sektör birlik ve dernekleri ve yerel toplulukların da politika tasarımı ve uygulama süreçlerine dahil edilerek koordinasyonun artırılması farkındalık yaratma politikaları açısından önemli olacaktır. Farkındalık çalışmalarının farklı platformlarda yaygınlaştırılması da mavi ekonomi bilincinin artırılmasına fayda sağlayacaktır.

Mavi ekonomi kapsamındaki sektörlerde yaratılacak/var olan iş gücünün bilgi ve becerilerini artıracak (mesleki) eğitim programları tasarlanarak sürdürülebilir kalkınmayı kolaylaştıracak mavi beceri gelişimi desteklenmeli. Ayrıca, mavi ekonomi sektörlerine yönelik aktif iş gücü politikaları, özellikle balıkçılık gibi kayıt dışılık oranı yüksek sektörlerin kayıt altına alınması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi yönünde politikalar geliştirilmesi sadece mavi ekonomi potansiyelinin açığa çıkarılması değil, ekonomik katkıları açısından da önemli olacaktır.

Mavi ekonomi sektörlerinde faaliyet gösteren KOBİ’leri güçlendirmek için finansmana erişim, kapasite geliştirme ve girişimciliği teşvik eden programların hayata geçirilmesini de potansiyelin açığa çıkarılması için önemli bir inisiyatif olarak ele alabiliriz.

Türkiye'nin etkileyici coğrafyası ve kültürel mirasını öne çıkaran deniz turizmine yönelik stratejilerin, sürdürülebilirlik politikaları ile geliştirilerek güncellenmesi, mavi ekonominin potansiyelini ortaya çıkarmak açısından bir diğer önemli konu başlığı olarak önerilebilir. Turizm faaliyetlerinin çevresel etkisinin minimize edilmesi için sorumlu turizm uygulamalarını teşvik eden, kıyı ve deniz ekosistemlerinin korunmasını sağlayan ve hatta sahil şeridinde ekolojik turizmi canlandıracak politikaların ortaya konması mavi ekonomi adına değerli bir adım olacaktır.

Türkiye'nin deniz kaynaklarının, mevcut ekolojik tehditlerin ve ekosistemlerin korunmasının daha iyi anlaşılması için araştırma ve geliştirme inisiyatiflerine ve teknolojik altyapıya yatırım yapılması mavi ekonominin potansiyelini açığa çıkarmak adına önemli adımlardan bir tanesi olarak sıralanabilir.

Limanlar, iskeleler ve gemi inşa ve onarım tesisleri dahil olmak üzere denizcilik altyapısının geliştirilmesi, bakımı ve sürdürülebilirlik politikaları ile uyumuna yatırım yapılması mavi ekonominin gelişimi açısından bir diğer önemli konu olarak karşımıza çıkıyor. Altyapı çalışmaları, verimli ulaşım, lojistik ve ticarette yaratacağı yeni fırsatlar ile ekonomik büyüme ve kalkınmayı destekleyebilir.

Mavi ekonomi ile ilgili politika ve özellikle kıyı temizliği ve atık yönetimi inisiyatiflerinin etkinliğini değerlendirmek için izleme ve değerlendirme sistemleri uygulanmalı. Bu sistemler, veriye dayalı karar alma süreçlerini mümkün kılarak iyileştirilmesi gereken alanları belirleyerek Türkiye'nin mavi ekonomisinin sürdürülebilir gelişiminde şeffaflığı sağlayacaktır.