İtiraz ve dava yoluna başvurulması SGK idari para cezalarında indirim hakkını kaybettirir mi?

Hukuk kurallarının genel amacı toplumsal düzeni sağlamaktır. Diğer hukuk disiplinleri gibi sosyal  güvenlik hukuku da bu genel amaca hizmet etmektedir. 

Kişisel/toplumsal tehlikelerle veya risklerle (mesleki, fizyolojik veya sosyo-ekonomik) karşı karşıya  kalan bireye güvence sağlamayı amaçlayan sosyal güvenlik sisteminin devlet, sigortalı ve işveren  olmak üzere üç ayağı bulunmaktadır. Bu üç tarafın birbirlerine karşı yerine getirmesi gereken  yükümlülükleri hukuk normları ile belirlenmiştir. 

Bu çerçevede, sosyal güvenlik mevzuatında; sosyal güvenlik bilincinin artırılması, kayıt dışı  istihdamın önlenmesi ve suiistimallere karşı caydırıcılığın artırılmasına yönelik olarak çeşitli  kurallar getirilmiştir. 

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda işverenin devlete ve sigortalıya  karşı yerine getirmesi gereken yükümlülükler ayrıntılı olarak düzenlenmiş ve belli davranış ve  ihlaller karşılığında da uygulanacak olan yaptırımlara yer verilmiştir. 

Sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan ihlallerin bir kısmı “kabahat” niteliğini taşırken, bir  kısmı ise Türk Ceza Kanunu’nun genel nitelikli hükümleri devreye girdiğinden “suç” niteliğini taşımaktadır.  

Kabahatlerin işlenmesi halinde idari bir yaptırım olarak ilgililer hakkında değişen oranlarda ve  miktarlarda idari para cezası uygulanırken, suç niteliği olan ihlallerde ise yasal işlem yapılmaktadır. 

Yasal işlem gerektiren sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan suçlara örnek olarak; “denetim  elemanına karşı cebir ve tehdit kullanma”, “Kurumdan haksız menfaat temin etme”, “sahte sigortalı  bildirme”, “durum değişikliğini bildirmeme” ve “tarımsal kesinti (tevkifat) işlemlerindeki ihlalleri” verebiliriz. Suç niteliğindeki bu fiillerin işlenmesi halinde SGK tarafından Cumhuriyet Savcılığına  suç duyurusunda bulunulmaktadır. 

Sosyal güvenlik mevzuatında idari para cezası yaptırımı olan fiiller 

5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuata göre sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan ve idari para  cezası yaptırımı olan fiilleri (kabahatleri) aşağıdaki şekilde gruplandırabiliriz.  

• İşe giriş ve genel sağlık sigortası giriş bildirgesinden kaynaklanan fiiller 
• İşyeri bildirgesinden kaynaklanan fiiller  
• Aylık prim ve hizmet belgesinden (APHB/MPHB) kaynaklanan fiiller 
• Eksik işçilikten kaynaklanan fiiller 
• Defter ve belgelerin ibraz edilmemesi ile geçersizliğinden kaynaklanan fiiller 
• Asgari işçilik uygulaması için istenen bilgilerin/belgelerin zamanında gönderilmemesinden  kaynaklanan fiiller 
• Bağımsız çalışanlara ait bildirimlerin yasal süresi içinde yapılmamasından kaynaklanan  fiiller
• Vazife malullüğüne ilişkin bildirimlerin yasal süresi içinde yapılmamasından kaynaklanan  fiiller 
• İhaleyi kazanan işverenlerin bildirilmemesinden kaynaklanan fiiller  
• Sigortasız olduğu tespit edilenlerin bildirilmemesinden kaynaklanan fiiller 
• Kuruluş aşamasındaki şirkete ait bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller 
• İstihdama ilişkin bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller 
• Denetim elemanlarının görevine engel olunmasından kaynaklanan fiiller 
• 5510/100’üncü madde kapsamındaki bilgi ve belgelerin kuruma verilmemesinden  kaynaklanan fiiller 
• İşten ayrılış bildirgesinin kuruma verilmemesinden kaynaklanan fiiller 
• Bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ile borsalarda çalışanlara ait  bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller 
• Genel sağlık sigortalılarının bakmakla yükümlü oldukları kişilere ait bilgi girişlerinin  süresinde yapılmamasından kaynaklanan fiiller 
• Şoförlere ve sanatçılara ait bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller
•  Tarımsal kesinti (tevkifat) işlemlerine ait fiiller 

5510 sayılı Kanunda geniş bir şekilde açıklanmış olan yükümlülüklerin işverenler ve sigortalılar  tarafından tam olarak ve süresinde yerine getirilmemesi halinde, SGK yasadan aldığı yetki ile idari yaptırım olarak “idari para cezası” uygulamaktadır.  

İdari para cezası yaptırımı, “fiilin işlendiği tarihteki” aylık brüt asgari ücret baz alınarak değişik  oranlarda uygulanmaktadır. 

Ancak, Kanunda bazı yükümlülüklerin, işverenler, kurumlar veya sigortalılar tarafından yasal süresi  geçirilmiş olmakla birlikte kendiliklerinden ve belli bir süre içinde yerine getirilmesi durumunda  kanunda öngörülen idari para cezaları indirimli tutar üzerinden üzerinden tahakkuk ettirilmekte,  yine tebliğ edilen cezanın peşin ödenmesi halinde dörtte bir (%25) oranında indirim yapılmaktadır.  

Pişmanlık indirimi 

İşverenlerin ve ilgili diğer kişilerin idari para cezalarında yararlanabileceği ilk indirim “pişmanlık  indirimi” olarak nitelendirebileceğimiz indirimdir. 

5510 sayılı Kanunun 102‘nci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca; 

• • İşverenlerce sigortalı işe giriş ve işten ayrılış bildirgeleri ile işyeri bildirgelerinin, • Kamu idarelerince vazife malullüğüne sebep olan olayın, 
• Kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki  kuruluşlar ve kanunla kurulan kurum ve kuruluşlarca, ihale yolu ile yaptırılan işleri  üstlenenlerin ve bunların adreslerinin, 
• Kamu idareleri ile bankalarca sigortasız olduğu tespit edilen kişilerin, 
• Ticaret sicil memurluklarınca şirket kuruluşu aşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını ve  bunların işe başlama tarihini bildiren işverenlere ilişkin bildirimlerin, 
• Valilikler, belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diğer kamu ve özel hukuk tüzel kişilerince,  yapı ruhsatı veya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerine ilişkin bilgi ve belgeler ile varsa bunların  verilmesine esas olan istihdama ilişkin bilgilerin, 

yasal verilme süresinin sona erdiği tarihten itibaren ilgililer tarafından “kendiliğinden” en geç 30 gün içinde SGK’ya verilmiş olması ve tebliğ edilen idari para cezasının en geç tebliğ  edildiği tarihi takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödenmiş olması halinde kanunda öngörülen idari para cezalarının dörtte üçü silinmekte, dörtte biri üzerinden ceza tahakkuk  ettirilmektedir.  

Peşin ödeme indirimi 

İşverenlerin ve ilgili diğer kişilerin idari para cezalarında yararlanabileceği ikinci indirim ise ödeme  aşamasında yararlanılabilecek olan “peşin ödeme indirimidir.” 

5510 sayılı Kanunun 102’nci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca 

Tahakkuk ettirilen idarî para cezalarının, SGK’ya itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan  önce tebliğ tarihini takip eden 15 günlük süre içerisinde peşin ödenmesi halinde dörtte birlik (%25’lik) kısmı silinmekte, dörtte üçlük kısmı tahsil edilmektedir. 

Bu indirimden yararlanılabilmesi için ilgililerin yazılı bir başvuru yapmasına gerek olmayıp, SGK  tarafından tahsilat sırasında resen uygulanmaktadır. 

İdari para cezasına itiraz 

İdari para cezalarının, tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde SGK’nın ilgili hesaplarına  ödenmesi gerekmektedir. Tebliğ tarihinden itibaren 15 günlük süre içinde ödenmeyen veya eksik  ödenen idari para cezaları, 15 günlük sürenin sona erdiği tarihten ödemenin yapıldığı  tarihe kadar olan süre için 5510 sayılı Kanunun 89 uncu maddesine göre hesaplanacak olan  gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilmektedir. 

İdari para cezalarına karşı SGK’ya itiraz edilmesi de mümkündür. 

Bu çerçevede, idari para cezalarına itiraz edilecekse, yapılacak itirazların, tebliğ tarihinden  itibaren en geç 15 gün içinde SGK’ya yapılması gerekmektedir. İtirazlar şekle bağlı olmayıp, işverenler ve diğer ilgili kişiler tarafından, sebep, gerekçe ve deliller açıklanmak suretiyle yazılı olarak  yapılabilecektir. Yapılacak itirazlar üzerine, durum SGK Müdürlüklerindeki “İdari Para Cezası  İtiraz Komisyonunca” değerlendirilmekte ve Komisyon tarafından alınacak karar ilgililere tebliğ  edilmektedir. 

Komisyon, itirazı kabul edebileceği gibi, reddedebilecektir. 

İdari para cezalarında dava yolu 

Öncelikle belirtelim ki, tebliğ edilmek suretiyle tahakkuk etmiş olan idari para cezalarına karşı idari  aşamada SGK’ya itiraz yolu tüketilmeden yargı yoluna gitmek mümkün değildir.  

Dolayısıyla, tahakkuk ettirilen idari parasına karşı SGK’ya yapılan itirazın reddedilmesi durumunda,  işverenler ve diğer ilgili kişiler bu kez itirazlarının reddine ilişkin komisyon kararlarının kendilerine  tebliğ edildiği tarihi takip eden 30 gün içinde idari para cezasının iptali için yetkili idare mahkemesine başvurabileceklerdir. 

Bu süre içinde mahkemeye başvurunun yapılmamış olması halinde, idari para cezası  kesinleşmektedir. 

Yargılama sonucunda, SGK tarafından tahakkuk ettirilen idari para cezası iptal edilebileceği gibi,  itirazın reddi yönünde de karar verilebilecektir.

İtiraz ve dava yoluna başvurulması indirim hakkını ortadan kaldırmaz 

Yukarıdaki bölümlerde SGK tarafından tahakkuk ettirilen idari para cezalarında yararlanılabilecek  olan “pişmanlık indirimi” ve “peşin ödeme indirimine” değinmiştik. 

Daha önce, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun, Sosyal Güvenlik  Kurumu tarafından uygulanacak idari para cezalarını düzenleyen 102 inci maddesinin beşinci  fıkrası; “İdarî para cezalarının, Kuruma itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan önce  tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde peşin ödenmesi halinde, bunun dörtte üçü tahsil edilir.  Peşin ödeme idari para cezasına karşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilemez. Ancak Kurumca  veya mahkemece Kurum lehine karar verilmesi halinde, daha önce tahsil edilmemiş olan  dörttebirlik ceza tutarı, 89 uncu maddenin ikinci fıkrası hükmü de dikkate alınarak tahsil edilir.”  şeklinde idi. 

Bu fıkra uyarınca, SGK tarafından uygulanan idari para cezalarını %25’lik indirimden yararlanmak için peşin ödedikten sonra, mahkemede dava açmak mümkün olmakta, buna karşın fıkrada yer alan,  “Ancak Kurumca veya mahkemece Kurum lehine karar verilmesi halinde, daha önce  tahsil edilmemiş olan dörttebirlik ceza tutarı, 89 uncu maddenin ikinci fıkrası  hükmü de dikkate alınarak tahsil edilir.” cümlesi, dava açacak olanlar için önemli bir risk  oluşturmaktaydı. Zira, dava açıp da kaybedenler, peşin ödeme indirimi nedeniyle ödemekten  kurtuldukları dörtte bir (% 25) oranındaki idari para cezasını da gecikme zammı ve cezasıyla birlikte  ödemek zorunda kalmakta, bu riskten dolayı da, idari para cezalarına karşı dava açmaktan çekinen  veya vazgeçenler olabilmekteydi. 

Ancak, Anayasa Mahkemesinin 28/11/2013 tarihli E. 2013/40 K. 2013/139 sayılı kararı gereğince,  5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 102 inci maddesinin beşinci  fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle iptaline karar verilmiş ve söz konusu  karar 9/5/2014 tarihli 28995 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır. 

Dolayısıyla, idari para cezası uygulanması nedeniyle 15 günlük süre içinde idari para cezasını 3/4  nün ödenmesi durumunda, ister ödemeden önce, ister ödemeden sonra gerek SGK’ya itiraz eden  ve itirazları reddedilen, gerekse red kararı sonrası mahkemelere müracaat eden ve  mahkemelerce itirazı reddedilen işverenler ve diğer ilgili kişilerden daha önce yararlanmış  oldukları dörtte bir (%25) oranındaki peşin ödeme indiriminin faiziyle tahsilinden vazgeçilmiştir. 

Sonuç olarak; işverenler ve diğer ilgili kişiler SGK tarafından kendilerine tebliğ edilen idari para  cezalarında hem yukarıda belirttiğimiz “pişmanlık indirimi” ve “peşin ödeme indiriminden”  yararlanabilir, hem de sebep, gerekçe ve delillerini açıklanmak suretiyle ilk olarak SGK’ya itiraz  edebilir, itirazın reddi durumunda da yasal süresi içinde yetkili idare mahkemesinde iptal davası  açabilirler. Kısacası SGK tarafından tahakkuk ettirilen idari para cezalarına karşı itiraz ve dava  yoluna başvurulması daha önce cezalarla ilgili yararlanılmış olan pişmanlık ve peşin ödeme  indirimlerinin kaybedilmesine yol açmayacaktır.