Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve İzin Süreleri

İşçi ve işverenlerin çalışma mevzuatından kaynaklanan pek çok hak ve yükümlülükleri  bulunmaktadır. 

Dinlenme hakkı da bunlardan biridir.  

“Dinlenme Hakkı” Anayasa ile güvence altına alınmış haklardandır. Anayasamızın 50. Maddesi  “Dinlenmek çalışanların hakkıdır” ifadesine yer verdikten sonra, yıllık izin hakkı ile hafta tatili ve  bayram tatili haklarını ayrıca vurgulamıştır. 

Bu sebeple Anayasal bir hak olan dinlenme hakkından vazgeçilemez.  

Ayrıca, bu yasal zorunluluğun ötesinde, 

• Çalışanları yorgunluk ve onun beraberinde getireceği dikkatsizlik sonucu uğrayabilecekleri iş  kazalarından korumak, 
• İşçinin bedensel ve ruhsal olarak iyiliğinin devamını sağlamak, 
• İş tatminini artırmak, 
• İşçinin sosyal yaşama da katılımını sağlamak, 
• İş veriminin azalmasına engel olmak, 
• İşin kalitesinin düşmesini önlemek, 

vb. birçok sebeple, işçinin yıllık izin, hafta tatili ve bayram tatili haklarını ve gün içinde ara  dinlenmelerini tam olarak kullanabilmesi gereklidir.  

Makalemizde işyerlerinde izin kullanım taleplerinin artmaya başladığı bugünlerde yıllık izinle  ilgili önemli hususlara değinilecektir.  

Yıllık ücretli izin hakkı ne zaman doğar? 

Yıllık ücretli izin hakkı işçinin işyerinde çalışmaya başladığı günden itibaren bir yıl sonra doğar.  Deneme süresi bir yıllık süreye dahildir.  

Örneğin; 12.06.2022 tarihinde 2 aylık deneme süresi ile işe başlayan işçinin yıllık ücretli izine  hak kazanma tarihi 13.06.2023 olacaktır. 

Ancak ardı ardına ya da farklı tarihlerde aynı işverene ait değişik işyerlerinde çalışılmış ise, yıllık  izne hak kazanma için gerekli olan bir yıllık süre hesaplanırken bu işyerlerinde geçen hizmet  sürelerinin toplaması gerekmektedir. 

Örneğin; önce A işverenine ait X işyerinde 4 ay, sonra da yine A işverenine ait Y işyerinde 8 ay  çalışılmış ise, her iki hizmet süresi toplanarak bir yıllık çalışma koşulu sağlanmış olacağından, Y  işyerindeki 8 aylık çalışma sonunda yıllık izne hak kazanılmış olacaktır.

Alt işveren işçilerinden, alt işvereni değiştiği hâlde aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık  ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt  işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık ücretli izin ürelerinin kullanılıp  kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren ise tutmak  zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene vermekle yükümlüdür. 

Kanuni yıllık ücretli izin süreleri ne kadardır?  

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;  

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden, 
• Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden, 
• On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, 

Az olamaz.  

Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır. 

Kanunda belirtilen yıllık izin süreleri asgari olup, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile  artırılabilir. 

Yıllık izin süreleri ile ilgili belirli yaş gruplarına yönelik özel bir düzenleme var mı? 

18 yaşında veya daha küçük ya da 50 yaşında veya daha büyük işçilerin, yıllık ücretli izin süresi en  az 20 gün olması gerekmektedir. 

Bunun anlamı; örneğin 16 yaşında bir işçi, hizmet süresi beş yıldan az dahi olsa, 19 yaşına gelinceye  kadar, her yıl için yıllık izinlerini 14 gün olarak değil 20 gün üzerinden kullanacaktır. 

Yıllık ücretli izine hak kazanmamış işçiye avans yıllık izin kullandırılabilir mi? 

Kural olarak işçi, her hizmet yılına ilişkin iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanabilmektedir.  İşçiye avans izin kullandırılması konusu kanunda düzenlenmemiştir. Ancak, henüz yıllık ücretli  izine hak kazanmamış olan işçiye talebi ve işverenin uygun görmesi ile avans izin kullandırılabilir. 

Bu durumda, kullanılan avans izinler, yıllık izine hak kazanıldığında, izin hakkından mahsup  edilebilecektir. 

Hafta tatili ve genel tatil günleri yıllık izin sürelerine eklenir mi? 

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel  tatil günleri izin süresinden sayılmadığından, bu sürelerin yıllık izin süresine eklenmesi  gerekmektedir. 

Örneğin; 14 günlük izin süresi içinde 2 hafta tatili günü, 1 gün de genel tatil varsa, işçi toplam 17  gün yıllık izin kullanacaktır. 

Yıllık ücretli izin süreleri bölünebilir mi? 

Kural olarak yıllık ücretli iznin işveren tarafından bölünmeden işçiye sürekli bir şekilde  kullandırılması gerekmekle birlikte, işçi ve işverenin anlaşmasıyla bir bölümü 10 günden aşağı  olmamak üzere bölümler hâlinde de kullanabilir. 

Örneğin; 20 gün yıllık ücretli izin hakkı olan bir işçi, yıllık ücretli iznini 10 gün + 5 gün + 1 gün +  1 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün şeklinde yediye bölerek kullanabilecektir.  

İşveren işçiye yol izni vermek zorunda mı? 

Yıllık ücretli izinlerini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara  istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri (bilet, rezervasyon, fatura vb) şartıyla yolda  geçecek süreleri karşılamak üzere toplam 4 güne kadar ücretsiz yol izini verilmesi zorunludur.

Yıllık ücretli izni kullanmak yerine ücretini almak mümkün mü? 

Yıllık izin hakkı anayasal temeli olan bir dinlenme hakkı olup, fiilen kullanılması/kullandırılması  gerekmektedir. 

Dolayısıyla, işçi ve işverenin anlaşmış olması halinde dahi yıllık ücretli izin hakkından  vazgeçilemeyeceği gibi, izin kullanmak yerine ücretinin ödenmesi de mümkün değildir. 

Yıllık iznin para olarak ödenmesi sadece iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda hak edilip de  kullanılmayan bir izin varsa mümkündür.  

İşçi dilediği zaman izin kullanabilir mi?  

İşçi dilediği zaman yıllık izin kullanamaz. İşçi, hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği  zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmek zorundadır. 

İşveren, bu isteği izin kuruluna veya izin kurulu oluşturulması zorunlu olmayan hallerde işçi  temsilcisi ile işveren temsilcisine ileterek izin isteğini yanıtlar. 

İşyerinde işin durumuna, aynı tarihte istenen diğer izinlere ve bir önceki yıl kullanılan izin  dönemlerine göre uygun bir zaman belirlenir.  

İşveren işçilerine toplu izin kullandırabilir mi? 

İşveren işyerinde çalışan işçilerin tümünün ya da bir kısmının, yıllık izinlerini Nisan ayı başı ile  Ekim ayı sonu arasındaki bir tarihte toplu olarak kullanmalarına karar verebilir. 

Böyle bir uygulamada belirli sayıda işçi, işyerinin korunması, araç gereç ve makinaların bakımı vb.  işler ile ilgilenmek üzere toplu izin uygulaması dışında tutulabilir. 

İşyerinde toplu izin uygulamasına karar verilmesi halinde, henüz yıllık izne hak kazanmamış  işçiler de bu uygulamaya dahil edilebilirler. 

Yıllık ücretli izin kullanılan sürede SGK primleri ödenir mi? 

Yıllık ücretli izin kullanılan sürede kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık,  analık) primleri de dahil işçinin tüm sigorta primleri ödenmeye devam edilir. 

Hangi işyerlerinde izin kurulu oluşturulması gerekir? 

İşyerinde 100’den fazla işçi çalışması halinde kanunen bir izin kurulunun oluşturulması  zorunludur. İzin kurulu 1 işveren veya işveren temsilcisi ile 2 işçi temsilcisi olmak üzere toplam 3  kişiden oluşur. 

İzin Kurulu üyesi olacak işçiler ve yedekleri, varsa işyeri sendika temsilcisi tarafından, yoksa  işyerinde çalışan işçiler tarafından seçilir. İzin Kuruluna işveren temsilcisi olan üye başkanlık eder.  İzin Kurulu üyeleri iki yılda bir yeniden seçilir.

İzin kurulu, asıl olarak işyerinde işçi sayısını, işçilerin kıdemlerini ve işlerin aksamaması  zorunluluğunu dikkate alarak izin planlamasını yapar. 

İşveren kullanılan yıllık izinlere ilişkin kayıt tutmak zorunda mı?  

İşverenler işyerinde çalışan tüm işçilerin yıllık izinlerini gösterir bir kayıt tutma zorunluluğu  vardır. Bu kayıtlar yıllık izin defteri şeklinde düzenlenebileceği gibi kartoteks biçiminde de  tutulabilir.