Türkiye’nin Küresel Rekabetçilik Seyri: İhracat ve Doğrudan Yabancı Yatırımlara Bakış

Dünya Rekabetçilik Endeksi, ülkelerin pandemi öncesi ve sonrası performansları, toparlanma süreçleri ve son 10 yıldaki rekabetçilikleri hakkında önemli içgörüler sunmaktadır. Son beş yıllık endeks ana parametreleri incelendiğinde; Türkiye’nin ekonomik performans sıralaması yükselirken kamu yönetimi verimliliğinde aşağı yönlü bir görünüm takip edilmiştir. Türkiye'nin ekonomik performans alanında sıralamasını yükseltebilmesinde, ihracat partnerlerinde artan çeşitlilik, gayri safi sabit sermaye oluşumu, turizm gelirleri ve GSYİH'deki büyüme etkili olmuştur. Ancak, ekonomi yönetimi ile ilgili olmasına rağmen  kamu yönetimi verimliliği parametresi altında incelenen bütçe açığının GSYİH’ye oranının artması, merkez bankası politikalarının ekonomiye etkileri, vergi tahsilatını azaltan faktörler gibi göstergelerde kaydedilen gerileme, bu parametredeki sıralamaya yansımıştır. Türkiye kamu yönetimi verimliliği konusunda rakip ülkeler içerisinde en büyük düşüşü kaydetmiştir.

^{Kaynak: International Institute for Management Development. (2024), PwC Analizi}

Rakip ülke seti içerisindeki sıralama değerlendirildiğinde ise, Kazakistan ve Hindistan'ın 2020-2024 döneminde, bir önceki 5 yılllık dönemde lider olan Polonya'nın önüne geçerek ilk 2 sıraya yerleştiği görülmüştür. Önemli atılımlardan bir diğeri Macaristan tarafından gerçekleştirilmiş ve ikinci 5 yıllık periyotta rakip ülkeler içerisindeki sıralamasını 7'den 4'e taşımıştır. Türkiye'nin ise rakip ülkeler içerisindeki sıralamasının 1 sıra gerileyerek 6'ya gerilediği görülmüştür.

^{Ülkeler yıllara göre kendi içinde sıralı olarak verilmiştir. Parantez içerisindeki sayılar ülkelerin genel listede kaydettiği sıralamaları göstermektedir. Sarı göstergeler ülke seti içerisindeki sıralamada düşüşe, gri göstergeler ülke seti içerisinde sıralamanın korunduğuna, turuncu göstergeler ise sıralamada yükselişe işaret etmektedir.
Dünya Rekabetçilik Endeksi‘nin kapsadığı ülke seti seneden seneye değişiklik göstermektedir. 2014-2018 yılları arasında endeks ortalama 62 ülkeyi sıralarken, 2019-2023 yılları arasında bu rakam ortalama 64 ülkeyi kapsayacak şekilde genişlemiştir.}

^{Kaynak: International Institute for Management Development. (2019), International Institute for Management Development. (2024); PwC Analizi} 

Daha fazlası için

Türkiye, 2023 yılında küresel ticaretteki payını %1’in üzerine çıkarmayı başarmış; ihracatın ithalatı karşılama oranı ise 2014-2023 yılları arasında ortalama %75 düzeyinde korunmuştur.

^{* En büyük ihracat pazarı sıralamalarında ürün grupları detayında Irak’a ait güncel veriler teyit edilemediğinden, ilk 10 ihraç pazarı listesine ilgili yıllarda 11. sırada bulunan Rusya Federasyonu ve Romanya eklenmiştir. 2014-2018 yılları arası en büyük 10 İhraç Pazarı: Almanya, Birleşik Krallık, İtalya, ABD, Fransa, İspanya, BAE, İran, Hollanda ve Rusya Federasyonu. 2019-2023 yılları arası en büyük 10 İhraç Pazarı: Almanya, ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Fransa, İspanya, Rusya Federasyonu, Hollanda, İsrail ve Romanya.
Kaynak: TÜİK, PwC Analizi}

2014-2018 ile 2019-2023 yılları arasında en fazla ihraç edilen ilk 10 ürün grubunun değişmediği gözlenmektedir. Bu durum, Türkiye'nin belirli sektörlerde güçlü bir rekabetçiliğe sahip olduğuna işaret etmektedir. “Motorlu kara taşıtları”, “kazanlar, makineler, mekanik cihazlar” ve “elektrikli makine ve cihazlar” gibi yüksek katma değerli ürünlerin ihracatta ilk sıralarda yer alması, Türkiye'nin teknolojik ve endüstriyel kapasitesinin bu sektörlerde küresel piyasada rekabet edebilir bir seviyede olduğunu göstermektedir.

^{* Ürün grupları bazındaki analiz, Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS 2022) ürün sınıflandırılmasında HS2 seviyesi kullanılarak yapılmıştır. Ürün grupları 2014-2018 yıllarında toplam ihracat içindeki paylarına göre sıralanmıştır.
Kaynak: UN Comtrade Database (2024), PwC Analizi}

Daha fazlası için

Türkiye’nin son 10 yılda en çok ihraç ettiği 10 ürün grubunun değişmediği görüldüğünden Türkiye ve rakip ülkelerin rekabetçilikleri, Türkiye’nin son 10 yılda en çok ihraç ettiği 10 ürün grubu özelinde karşılaştırılmıştır. Bu doğrultuda, Türkiye ve rakip ülkelerin Türkiye için önem arz eden ilk 10 ürün grubunda genel ihracat kapasitesine bağlı küresel ölçekte rekabetçilikleri ve ilk 10 ihraç pazarındaki rekabetçilikleri 2014-2018 ve 2019-2023 yılları için ortaya konmuştur.

^{* 2014-2018 ile 2019-2023 yılları arasında Türkiye’nin ilk 10 ihraç pazarı değişkenlik göstermiş (Şekil 11), bu nedenle rekabetçilik değerlendirmesinde iki yıl aralığı için iki farklı ülke seti kullanılmıştır. İlk 10 ihraç pazarındaki rekabetçilik sıralaması, Türkiye’nin önde gelen ihraç pazarlarındaki performansının rakip ülkelere kıyaslamalı görünümünü ortaya koymak amacıyla verilmiştir.
Ülkeler yıllara göre kendi içinde sıralı olarak verilmiştir. Sarı göstergeler ülke seti içerisindeki sıralamada düşüşe, gri göstergeler ülke seti içerisinde sıralamanın korunduğuna, turuncu göstergeler ise sıralamada yükselişe işaret etmektedir.
Kaynak: UN Comtrade Database (2024), PwC Analizi}

Daha fazlası için

Türkiye’nin en büyük ihracat partnerleri arasında yer alan ülkelerin (Birleşik Krallık, ABD, İspanya, Almanya) son 10 yılda doğrudan yabancı yatırım (DYY) kaynakları arasında da öne çıktığı görülmektedir. DYY kaynak ülkeleri ve önde gelen ihracat partnerleri arasındaki paralellik, Türkiye’nin halihazırda sahip olduğu küresel ilişkilerin bütüncül yapısına işaret etmektedir. 

^{* 2014-2018 yılları arasında Türkiye’ye yapılan DYY’lerde ilk 10 ülke: Hollanda, İspanya, Azerbaycan, Birleşik Krallık, ABD, Lüksemburg, Rusya Federasyonu, Almanya, İtalya, Belçika. 2019-2023 yılları arasında Türkiye’ye yapılan DYY’lerde ilk 10 ülke: Hollanda, Birleşik Krallık, ABD, Almanya, İspanya, İsviçre, Katar, İtalya, BAE, Lüksemburg.
Kaynak: TCMB, PwC Analizi}

2014-2018 yılları arasında gayrimenkul sektörü dahil alınan toplam DYY 70 milyar dolar civarında iken bu rakam 2019-2023 yılları arasında 54 milyar dolar düzeyine gerilemiştir. DYY’lerin sektörel dağılımına bakıldığında hizmetler sektörünün %68’lik pay ile öne çıktığı ve son beş yılda (2019-2023) toplam DYY içerisindeki payını 11 yüzde puan artırdığı görülmektedir.

^{Kaynak: TCMB, PwC Analizi}

Daha fazlası için

2019-2023 ve 2014-2018 yıllarında alınan toplam DYY miktarları incelendiğinde, Hindistan’ın 200 milyarı aşan yatırımlarla rakip ülkeleri geride bıraktığı görülmektedir. Bu liderlikte, büyük ve hızla büyüyen iç pazar ile rekabetçi iş gücü maliyetleri etkili olmuştur. 2014-2018 döneminde 11 rakip ülke içerisinde 4. sırada yer alan Türkiye, 2019-2023 döneminde ise 6. sıraya gerileyerek son beş yılda Kolombiya ve Güney Afrika'nın gerisinde kalmıştır.

^{Ülkeler her iki sene aralığı için de kendi içlerinde aldıkları toplam DYY değerine göre sıralanmıştır. Parantez içinde verilen değerler, verilen zaman aralığında ülkelerin küresel DYY payını göstermektedir. Sarı göstergeler ülke seti içerisindeki sıralamada düşüşe, gri göstergeler ülke seti içerisinde sıralamanın korunduğuna, pembe göstergeler ise sıralamada yükselişe işaret etmektedir.
Kaynak: UNCTAD Foreign direct investment: Inward and outward flows and stock, annual, PwC Analizi}

Türkiye’nin DYY performansı rakip ülkeler ile kıyaslamalı olarak değerlendirildiğinde, Türkiye’nin son 10 yılda rakip ülkeler arasındaki rekabetçiliğinin azaldığı görülmüştür. Türkiye'nin aldığı ortalama yıllık DYY, 2014-2018 ve 2019-2023 yılları arasında nominal olarak %20 azalmış; Türkiye toplam DYY miktarında önceki dönemde (2014-2018) 11 ülke arasında 4. sırada yer alırken, 2019-2023 döneminde 6. sıraya gerilemiştir. 

Daha fazlası için